Enerji Günlüğü - Kendi ihtiyacını karşılamak için 10 kW ve altı kurulu güce sahip güneş enerji santralleri için tip proje ortaya çıktı. 

Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi (TEDAŞ), çatı ve cephe uygulamalı mikro ölçekli lisanssız güneş enerji santralleriyle ilgili olarak hazırlanan Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliği Kapsamında 10kW ve Altı Çatı ve Cephe Uygulamalı Güneş Elektrik Üretim Tesisleri İçin Tip Proje’yi yayınladı. 

Konuya ilişkin teknik şartları ve hukuki çerçeveyi belirleyen tip projeye göre, söz konusu mikro GES’lerde kullanılacak malzemenin kalite standartları ile tesiste mutlaka bulunması gereken tamamlayıcı donanımın neler olacağı netleştirildi. 

10kW Tek Hat Şeması ve diğer detaylara da yer verilen tip proje, bireysel enerji yatırımı olarak tanımlanabilecek küçük ölçekli enerji yatırımları için rehber niteliği de taşıyor. 

Tip projeye göre tesiste bulunması gereken standartlar ve tamamlayıcı donanım şunlar: 

1 - Tip proje kapsamındaki fotovoltaik (PV) sistemlerinin tasarımı ve kurulumunda kullanılan tüm teçhizat Türk Standartları (TS); Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (IEC) Standartları ile diğer uluslararası standartların (EN, HD, ISO) yürürlükteki en son baskılarına ve TEDAŞ Malzeme Şartnamelerine (MLZ) uygun olması gerekiyor. Teçhizatla ilgili herhangi bir ulusal/uluslararası standart yoksa Türkiye şartları göz önünde bulundurularak, diğer ülkelerde kullanılan standartlar esas alınacak. 

2 - Binaya entegre sistemler için özel olarak imal edilmiş PV sistemlerde, ulusal/uluslararası standartlara göre test edilmiş ve onaylanmış ürünler kullanılabilecek. 

3 - Doğru Akım (DC) Sistem - Akım ve Gerilim Değerlerinin Belirlenmesi (Minimum): PV sistemdeki tüm DC bileşenlerin (kablolar, ayırıcılar, anahtarlar, bağlantı elemanları vb.) akım-gerilim değerlerinin belirlenmesi, güvenlik faktörleri uyarınca PV dizesinin ilgili bölümünün en yüksek gerilim ve akımına göre belirlenecek. 

4 - Doğru Akım (DC) Kablolar: Kablo akım/gerilim değerlerinin, TS HD 60364 (IEC 60364) standardına göre belirlenmesi gerekiyor. Bu hesaplamalarda yükseltme katsayıları da kullanılmak zorunda. TS HD 60364 (IEC 60364) standardında açıklanan ve yaygın olarak kullanılmakta olan kablolar için kullanılan düzeltme katsayıları göz önünde bulundurulacak. 

Kablolar, STK’deki dize maksimum çalışma gücünde dizi/dize ve evirici arasındaki toplam gerilim düşümünün yüzde ikinin (%2) altında kalmasını sağlayacak şekilde seçilmek durumunda.

Hata riskinin en küçük seviyede olması için fotovoltaik üreteç, DC kablo ve AC kablo mesafelerinin olabildiğince kısa tutacak şekilde tasarlanması gerekiyor. 

Kablo seçimi de TEDAŞ Fotovoltaik Sistemler İçin DC Elektrik Kabloları Teknik Şartnamesine uygun yapılacak. Şebeke bağlantılı bir PV sistemin DC tarafında kullanılan kabloların seçiminde muhtemel ortam sıcaklığı, kablo döşeme tipi, kabloların birbirine etkisi (grup faktörü), gerilim ve akım koşulları dikkate alınacak. 

5 - DC Erkek ve Dişi Bağlantı Ekipmanı (Konektörler): Fotovoltaik sistemlere özel erkek ve dişi fotovoltaik üreteç bağlantı ekipmanı (konektörler) üreticiler tarafından modüllere monte edilmiş halde gelir. Güvenli, dayanıklı ve etkili elektriksel kontak sağlamak için konektör kullanılması montajı daha güvenli ve basit hale getirir. Bir PV sistemin uygulamasında; birlikte kullanılan erkek ve dişi konektörlerin TSE EN 50521 (IEC 50521) standardına uygun, aynı tip ve marka olması öneriliyor. 

6 - Kabloların taşınmasına ve kablo yoğunluğuna göre düzgün bir şekilde bir arada durmasını sağlayan kablo tavalarının TS822 (pregalvaniz), TS914 (sıcak daldırma) standartlarına uygun seçilmesi gerekiyor. 

7- Fotovoltaik Dize DC Bağlantı Panosu üzerinde “PV dize DC bağlantı panosu, Dikkat! Gün ışığı boyunca çarpılma riski” uyarı levhası bulunması gerekiyor. Tüm uyarı levhalarının da temiz, okunaklı, kolayca fark edilebilir olması ve PV sistem var olduğu sürece bulunması şart. 

8 - Birden fazla dizinin bulunduğu sistemlerde diğer paralel dizilerdeki akımların bir diziden akması yüksek hata akımlarını ortaya çıkması gibi durumların görülmesi ihtimaline karşı aşırı akım koruma cihazları kullanılması gerekiyor. İki diziden fazla olan tasarımlarda bütün kablo ve modüllerin korunması amacıyla dizi sigortalarının hem artı hem de eksi kutuplar için kullanılması gerekiyor. Sigortaların, ısınmadan kaynaklı olarak anma değerlerinin değişmesini önlemek için direkt güneş ışığına maruz bırakılmayacak şekilde yerleştirilmesi de şart. Dizi sigortalarının IEC 60629-6 standardına uygun ve gPV tipinde olması gerekiyor.

9 - DC Ayırma ve Anahtarlama: Ayırma, tesisin belirli bir kısmının, geri kalan kısımlarından güvenlik veya bakım nedeni ile enerji kaynaklarından ayrılarak beslemesinin kesilmesidir (TS HD 60364). 

DC tarafa monte edilmiş bir yük kesici; enerjili iletkenlerin tamamını ayırmalı, hesaplanan maksimum DC çalışma gerilimine ve DC çalışma akımına dayanıklı olmak durumunda. Kesici muhafaza panolarının “Tehlike – gün ışığında enerjilidir” ifadesiyle etiketlenmesi gerekiyor.

10 - DC Hızlı Kapama: Talep edilmesi halinde PV modüller manuel DC kesme düzeyinde korumaya sahip olabilecek. Kurulacak PV sistemlerin DC kısmı panel bazında manuel olarak açma-kapama yapmaya olanak sağlamalı. AC kısmın herhangi bir sebepten ötürü enerjisiz kalması durumunda DC kısımda panel bazlı otomatik olarak açma-kapama yapabilmeli. 

11 - Yıldırımdan Korunma, Topraklama, Aşırı Gerilimden Korunma; PV sistem de yıldırım ve aşırı gerilime karşı koruma, tasarım ve mühendislik çalışmaları için risk analizinin yapılması öneriliyor. Üretim tesisinin topraklama sistemi şebekenin topraklama sistemine uygun olmalı ve 21/8/2001 tarihli ve 24500 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliğinde belirtilen şartlar dâhilinde yapılmalı. Tesisin topraklaması mevcut sistem topraklamasına bağlanacağından mevcut sistemin toprak güncel ölçüm raporları sunulmalı. Mevcut sistem topraklaması güncel yönetmelik ve standartlarda belirtilen şartlara haiz değilse uygun hale getirilmeli. 

12 - AC Kablolama; PV sistem AC kablolamaları TS HD 60364 (IEC 60364) standardına uygun olarak monte edilmeli. Evirici(ler)i tüketicilere bağlayan AC kabloların gerilim düşümünü minimize edecek şekilde seçilmesi gerekiyor. 

- Akım çeken bir ekipman bu hatta bağlanmaz. 

- Akım çeken bir ekipmanın ileride bu hatta bağlanması için bir ön hazırlık yapılamaz. 

- Bu hat üzerinde bir soket priz bulunamaz. 

Not: Sinyalizasyon kabloları (FE180) TS/IEC 60331 standardına uygun olmalı. 

13 - RCD Koruma; Elektrik tesisinin, DC hata akımlarının tesisin AC tarafına geçmesine engel olamayan bir PV üreteci kapsaması ve tesisin TSE HD 60364 (IEC 60364) standardının genel kurallarına uygunluğu için bir RCD’ye ihtiyaç duyulması durumunda, seçilen RCD’nin TS EN 62423 (IEC 62423) standardında tarif edildiği üzere Tip B (RCCB) olması gerekiyor. DC hata akımlarının sistemin AC tarafına geçişini eviricinin engelleyemediği ile ilgili bir şüphe duyulması durumunda evirici üreticisine başvurulmalı. 

14 - AC Ayırma ve Anahtarlama; Tesisin AC tarafında ayırma ve anahtarlama sistemi TSE HD 60364 (IEC 60364) standardına uyumlu olmalı. Evirici ile AC şebeke beslemesinin irtibatını kesecek şekilde bir ayırıcı bulunmalı. 

15 - Eviriciler; Eviriciler İlgili Teknik Mevzuata tip sertifikasına ve aşağıda belirtilen standartlara sahip olmalı. 

i - Güvenlik, (IEC 62109-1, EIC 62109-2 ) 

ii - EMC (Elektro Manyetik Uyumluluk) 

IEC 61727 (international standard) 

Voltage fluctuations and flicker 

IEC 61000-3-2 (EN 61000-3-3) Devices ≤ 16A AC current IEC 61000-3- 11(EN 61000-3-11) Devices > 16A AC current 

iii - Grid connection 

EN50438 

NOT: Eviriciler ile ilgili önemli bir emniyet koşulu şu: şebekede enerji yok iken PV sistemin ayrılmalı. Planlı ya da plansız enerji kesintilerinde PV sistemin şebekeyi veya yerel dağıtım sistemini besleyip elektrik çarpma riskinin ortaya çıkmasının önlenmesi için bu zorunludur. Bu durum “adalanma” olarak adlandırılır ve şebeke/dağıtım sisteminde çalışanlar için potansiyel bir tehlike arz eder. İlgili teknik ve ilgili mevzuat bir PV sistemin adalanmada çalışmasının önlenmesi için ciddi önlemler alınması gerektiğini ortaya koyar. Sistem tasarımı yapılırken adalanmaya izin verilmemeli. Fazlardan herhangi birinde veya tüm fazlarda enerji kesintisi olması durumunda monofazlı / trifazlı eviricilerde adalanma önlenemiyorsa arayüz koruma rölesi kullanılmalı. 

16 - Sayaçların İlgili Teknik Mevzuat ve İlgili Mevzuat’a uygun olarak tasarlanması ve uygulanması gerekiyor. 

17 - Statik Uygunluk; Ruhsat vermeye yetkili kamu kurum ve kuruluşlardan GES kurulumuna dair izin belgesi alınacak.